Co to jest soczewka fakijna i jakie ma zalety?

„Soczewki fakijne” to określenie typu soczewek stosowanych u pacjentów z wadami refrakcji, potocznie nazywanymi wadami wzroku. W odróżnieniu od popularnych soczewek kontaktowych nie nosi się ich na powierzchni gałek ocznych, lecz wszczepia do wnętrza oka. Pozwala to na trwały efekt korekcji, bez konieczności codziennego zakładania soczewek albo noszenia okularów.

Co oznacza nazwa „fakijna”?

Słowo „fakijna” wywodzi się od greckiego fakós, które oznacza soczewkę. Choć nazwa ta wydaje się pleonazmem, ma swoje uzasadnienie. W okulistyce mówi się bowiem o oku fakijnym i afakijnym. To drugie pozbawione jest naturalnej soczewki na skutek operacyjnego usunięcia lub wrodzonego jej braku. W takich przypadkach można zastosować różne metody korekcji, a nawet zaimplantować pacjentowi soczewkę sztuczną, ale wciąż będzie go dotyczyć afakia. Taka sytuacja nie zachodzi jednak przy wszczepieniu soczewki fakijnej, ponieważ naturalna soczewka zostaje zachowana (oko jest fakijne).

Określenie „fakijna” wobec nowoczesnych soczewek do korekcji wad wzroku jest zatem zasadne i odnosi się do jednej z najistotniejszych zalet tego rozwiązania. Implantacja soczewek fakijnych to zabieg, który nie wiąże się z naruszeniem naturalnych struktur oka, a jedynie z uzupełnieniem układu optycznego o dodatkowy element, dzięki któremu przywrócony zostaje prawidłowy mechanizm refrakcji, czyli rzutowania obrazu obserwowanych obiektów na siatkówce oka. Nieprawidłowości w budowie oka sprawiają, że obraz ów jest niewyraźny. Soczewki fakijne znoszą ten efekt, tak jak okulary – z tą różnicą, że zostają wbudowane w oko na stałe. Co nie znaczy „na zawsze”. Zabieg wszczepienia soczewek fakijnych jest odwracalny – w razie potrzeby można wymienić je na inne lub całkowicie usunąć.

Czym właściwie są wady refrakcji?

Wady refrakcji to nic innego jak bardzo powszechne zaburzenia wzroku:

• krótkowzroczność, czyli sytuacja, w której obiekty znajdujące się w pobliżu widziane są ostro, ale odległe zdają się rozmazane,
• dalekowzroczność (nadwzroczność), przy której zachodzi sytuacja odwrotna – obiekty odległe widziane są wyraźnie, a znajdujące się w pobliżu nieostro,
• astygmatyzm, w którym linie przebiegające – w zależności od typu wady – w pionie lub w poziomie widziane są wielokrotnie, skutkiem czego obserwowane obiekty zdają się zmultiplikowane czy rozciągnięte.

Nieprawidłowa refrakcja towarzyszy także presbiopii, czyli starczowzroczności. Nie jest ona schorzeniem, lecz fizjologicznym zjawiskiem związanym ze starzeniem się organizmu. Z wiekiem soczewka traci elastyczność, a tym samym zdolność akomodacji, na skutek czego układowi optycznemu trudno „przestroić” się z widzenia dali na widzenie bliży. W efekcie obiekty znajdujące się blisko widziane są nieostro.

Kto może skorzystać z soczewek fakijnych?

Stopień wady refrakcji wyraża się w dioptriach. O wysokiej krótkowzroczności można mówić, gdy przekracza ona -8 dioptrii. Ciężka nadwzroczność to więcej niż +5 dioptrii. Powyżej 3 dioptrii mówi się o bardzo wysokim astygmatyzmie. Zakres możliwości korekcji wzroku, jakie mają przykładowe soczewki fakijne to:

• od –0,5 do –20 dioptrii przy krótkowzroczności,
• od +0,5 do +10 dioptrii przy dalekowzroczności,
• do +6 dioptrii przy astygmatyzmie.

Soczewki fakijne są zatem znakomitym rozwiązaniem dla osób z nawet bardzo wysokimi wadami refrakcji. Jak widać, mogą poprawić jakość widzenia u ogromnej części populacji. Istnieją jednak pewne ograniczenia w ich stosowaniu.

Kiedy wszczepienie soczewki fakijnej jest niewskazane?

Bezwzględnym przeciwwskazaniem jest nieustabilizowana wada wzroku, co dotyczy głównie najmłodszych pacjentów, u których parametry układu optycznego oka mogą zmieniać się wraz ze wzrostem. Dlatego dolna granica wieku przy kwalifikacji do wszczepienia soczewki fakijnej to 21 lat. Z kolei w przypadku osób w zaawansowanym wieku zachodzi duże prawdopodobieństwo wystąpienia zaćmy, czyli zmętnienia soczewki oka. W takim przypadku wymienia się ją na sztuczną, co rozwiązuje problem presbiopii. Czy zatem istnieją soczewki fakijne do korekcji starczowzroczności? Jak najbardziej, choć rekomenduje się je osobom do 60 roku życia. Innymi słowy, grupa wiekowa, do której adresowana jest korekcja wad wzroku soczewkami fakijnymi, to 21-60 lat.

Innymi przeciwwskazaniami do wszczepienia soczewek fakijnych mogą być:

• schorzenia oczu, np. jaskra czy zaćma,
• aktywne infekcje
• niektóre choroby przewlekłe (np. nowotwory, nieustabilizowana cukrzyca),
• wszczepiony rozrusznik serca,
• ciąża i okres karmienia piersią.

Warto wiedzieć, że soczewki fakijne często są dobrą alternatywą trwałej korekcji wady wzroku dla osób, które z jakiejś przyczyny (np. ze względu na zespół suchego oka albo zbyt cienką rogówkę) nie zakwalifikowały się do zabiegu laserowego.

Czym charakteryzuje się soczewka fakijna?

Soczewka fakijna często określana jest mianem soczewki wewnątrzgałkowej. Istnieją dwa typy takich soczewek. Pierwsze – przedniokomorowe – umieszcza się pomiędzy rogówką a tęczówką, drugie – tylkokomorowe – wszczepia się pomiędzy tęczówkę a naturalną soczewkę. Soczewki fakijne wykonuje się z bardzo cienkiego, elastycznego, a przy tym biokompatybilnego materiału (połączenia polimeru z kolagenem), dzięki czemu są bardzo dobrze tolerowane przez organizm. Są także całkowicie niewidoczne i niewyczuwalne w oku – ani dla obserwatorów, ani dla samego pacjenta.

Soczewki fakijne poszczególnych producentów mogą nieco różnić się swoją szczegółową charakterystyką. Dlatego, aby przybliżyć ich walory, warto posłużyć się przykładem.  Dobrej jakości soczewki fakijne :

• mają bardzo dużą przezierność i niski współczynnik odbicia (do oka dociera dużo światła, dzięki czemu obraz jest wyraźniejszy),
• redukują efekt olśnienia i mają właściwości antyrefleksyjne,
• absorbują promieniowanie UVA i UVB,
• nie powodują zniekształceń obrazu,
• są bardzo elastyczne, co ułatwia ich aplikację (można je zwinąć przy implantacji) i prawidłowe umieszczenie w oku,
• ich trwałość szacuje się nawet na 50 lat, dzięki czemu można użytkować je praktycznie przez całe życie, o ile wymiana nie będzie konieczna z powodu zmiany wady wzroku.

Jak przebiega wszczepienie soczewki fakijnej?

Implantacja soczewki fakijnej to stosunkowo prosty, krótki zabieg, który przeprowadza się w warunkach ambulatoryjnych. Można zoperować jedno ub dwoje oczu jednocześnie. Zabieg wykonywany jest w znieczuleniu miejscowym (w postaci kropel do oczu) i nie wiąże się z dyskomfortem pacjenta. Chirurg wykonuje bardzo niewielkie (2-3 mm) nacięcie w rogówce, przez które wprowadza zwiniętą soczewkę za pomocą specjalnego aplikatora. Ta samoistnie rozwija się w oku – wystarczy ulokować ją w odpowiednim miejscu. Następnie lekarz zakłada opatrunek chroniący oko przed wpływem czynników zewnętrznych. Rana nie wymaga szycia.  Cała procedura trwa około 15 minut. Po zabiegu pacjent niemal od razu może wrócić do domu.

Jak wygląda rekonwalescencja po zabiegu?

Okres rekonwalescencji jest kwestią indywidualną, ale wiele osób już w drugiej dobie (czyli po zdjęciu opatrunku) powraca do normalnej aktywności. Można oczywiście skorzystać ze zwolnienia lekarskiego, którego długość zależy od charakteru wykonywanej pracy i oceny procesu gojenia się oka. Przez 3-4 tygodnie po zabiegu pacjent powinien stosować zapisane przez lekarza krople przeciwzapalne, unikać wysiłku fizycznego, a także dotykania czy pocierania zoperowanego oka. Należy też chronić je przed działaniem innych czynników drażniących – zachować ostrożność przy myciu, nosić okulary z filtrem UV, unikać zapylonych wnętrz, zrezygnować z makijażu oczu, korzystania z pływalni itp. Takich czynności, jak prowadzenie pojazdów, korzystanie z komputera czy oglądanie telewizji trzeba zaniechać tylko przez pierwszą dobę po zabiegu.

Ile kosztuje wszczepienie soczewki fakijnej?

Korekcja wad wzroku soczewkami fakijnymi jest praktycznie pozbawiona wad. Wiąże się także z bardzo niewielkim ryzykiem powikłań. Za mankament tego rozwiązania można uznać dość wysoką cenę zabiegu, która waha się obecnie w granicach 6-10 tysięcy złotych (za jedno oko). Cena zależy od renomy kliniki i jakości wykorzystanych materiałów. Niestety, w chwili obecnej nie ma możliwości wykonania implantacji soczewek fakijnych na NFZ. Cena zabiegu może być więc ograniczeniem dla części pacjentów. Biorąc jednak pod uwagę koszty korekcji okularowej czy soczewkami kontaktowymi, jakie trzeba ponosić przez całe życie, inwestycja w soczewki fakijne może okazać się sporą oszczędnością.